Tristitia moderna. Pasja mitu tristanowskiego w nowoczesnej literaturze, filozofii i muzyce - ebook

Głównym zamysłem badawczym książki jest próba przedstawienia morfologii wyjątkowego momentu w dziejach modernizmu, jakim była „rewolucyjna” de facto zmiana estetyczna w zakresie „kultury oka” i „kultury ucha”, „wizualności” i „fonosystemu” w literaturze. Łaciński termin tristitia (smutek, melancholia) kojarzy się w tym zestawieniu z Tristanem, bohaterem celtyckiej legendy, a tristitia moderna to parafraza określenia „nowa pobożność” (devotio moderna), będącego tytułem dzieła Gerarda Groota. Rozprawa ta zapoczątkowała w przełomowym okresie przejścia od kultury średniowiecza do renesansu „rewolucyjny” ruch społeczno-religijny, propagujący ideały życia wspólnotowego, ubóstwa i miłosierdzia.

Intensywnym przekształceniom kulturowych kodów i imaginariów patronował w tym czasie spopularyzowany przez Wagnera mit Tristana i Izoldy. Mit ten nie odnosi się wyłącznie do średniowiecznej opowieści, lecz przede wszystkim oznacza zjawisko, które – zdaniem Denisa de Rougemonta – ów mit „ilustruje i którego wpływ nie przestał się rozprzestrzeniać aż do naszych czasów”. Oddziaływanie owego mitu odbywa się z jednej strony poprzez łamanie konwencji i reguł mitycznych, z drugiej zaś ‒ poprzez „zwielokrotnioną intertekstualność” wyrażającą się w licznych repetycjach, przetworzeniach, wariacjach „na temat”, degradacjach pierwotnych (kanonicznych) wersji czy też rozmaitych stylizacjach.

„Nowoczesne zasłony melancholii” wyznaczają więc pewien rytm powtórzenia: „regresywnego” (modernizm reaktualizuje archaiczną opowieść) i „progresywnego” (modernizm intensyfikuje awangardowe przemiany estetyczne w muzyce, filozofii, literaturze, filmie, sztuce).

Monografia Tristitia moderna to studium najwyższej próby, studium o smutku i melancholii, które zapoczątkowały zmierzch Zachodu pod koniec wieku dziewiętnastego i przeniosły go dalej niż myślano – nie tylko na cały wiek dwudziesty, ale i do dzisiaj. Co ważne: rozważania literackie, muzykologiczne i filozoficzne, jakie zostały w książce przedstawione, są niebywale aktualne i dzisiaj.

prof. dr hab. Marian Kisiel


Artur Żywiołek (ur. 1963) – absolwent filologii polskiej UJ, dr hab., profesor w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na problematyce przełomów kulturowych, estetyki modernizmu oraz intelektualnej historii Polski i Europy. Opublikował m.in. Prze-pisane i za-pisane. Wybrane problemy współczesnej literatury polskiej (Częstochowa 2005; wspólnie z Agnieszką Czajkowską), Mesjański logos Europy. Mariana Zdziechowskiego i Stanisława Brzozowskiego dyskursy o kulturze Zachodu (Częstochowa 2012), Muzyka w czasach ponowoczesnych (Częstochowa 2013; wspólnie z Adamem Regiewiczem i Joanną Warońską), Polityczność mediów (Toruń 2015; wspólnie z Adamem Regiewiczem, Bogusławą Bodzioch-Bryłą i Grażyną Pietruszewską-Kobielą). Współredaktor tomów zbiorowych: Romantyczne repetycje i powroty (red. Agnieszka Czajkowska, Artur Żywiołek, Częstochowa 2010); Kulturowe paradygmaty końca: studia komparatystyczne (red. Józef Cezary Kałużny i Artur Żywiołek, Częstochowa‒Kraków 2012); Milczenie: antropologia – hermeneutyka (red. Adam Regiewicz i Artur Żywiołek, Częstochowa 2014); Mesjańskie imaginaria Europy (i okolic): studia komparatystyczne (red. Anna Janek, Adam Regiewicz i Artur Żywiołek, Częstochowa 2015); Szkiełko i oko: humanistyka w dialogu z fizyką (red. Adam Regiewicz, Artur Żywiołek, Warszawa 2017).