„Stalin uzyskał od sojuszników praktycznie wszystko, czego chciał, co zwykle przypisuje się chorobie Roosevelta i jego podatności na stalinowski czar. Obu przywódców [Roosevelta i Churchilla] oskarżono, że »sprzedali Europę Wschodnią Stalinowi«” – pisze o konferencji jałtańskiej (1945 r.) w swej świetnej książce Stalin. Dwór czerwonego cara angielski historyk Simon Sebag Montefiore. I dalej: „Ale sam Stalin zawsze uważał, że siła rozstrzygnie o tym, kto będzie rządził Europą Wschodnią, którą okupowało dziesięć milionów żołnierzy radzieckich. Po wojnie opowiadał dowcip, pokazujący jego poglądy na Jałtę: „Churchill, Roosevelt i Stalin poszli na polowanie. Wreszcie udało im się ustrzelić niedźwiedzia. Churchill powiedział: »Ja wezmę skórę. Niech Roosevelt i Stalin podzielą się mięsem«. Roosevelt powiedział: »Ja wezmę skórę. Niech Churchill i Stalin podzielą się mięsem«. Stalin milczał, więc Churchill i Roosevelt zapytali go: »Panie Stalin, a co pan powie?«. Stalin odparł po prostu: »Niedźwiedź należy do mnie – w końcu ja go zabiłem«. Niedźwiedź był Hitlerem, a skóra – Europą Wschodnią”.
Po Jałcie Stalin mógł zaprowadzać swą rewolucję na zdobytym terenie. W tym celu nie wycofał z Europy Środkowej i Wschodniej oddziałów Armii Czerwonej, które pobiły wojska Hitlera. W ramach tej rewolucji przed 65 laty sfałszowano w Polsce wybory, a równo 60 lat temu, 22 lipca 1952 r., uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (jak nazwano państwo wasalne wobec Moskwy), do której Stalin osobiście wnosił poprawki.
Porządek jałtański przetrwał w Europie pół wieku. Pierwsza dekada dla krajów, które znalazły się za tzw. żelazną kurtyną, oznaczała panowanie stalinizmu w czystej postaci: komunistycznej utopii realizowanej za pomocą terroru. O „fanatykach obiediencji moskiewskiej” w Polsce tak pisał Aleksander Wat: „Walka klasowa, zaostrzenie walki klasowej i kompletny monolityzm ideowy, straszna nienawiść do wszelkich herezji. Kompletna abdykacja z własnej myśli”.
I właśnie stalinizmowi w wersji polskiej jest poświęcony kolejny Pomocnik Historyczny. Przedmiotem naszego zainteresowania nie są po prostu dzieje Polski w powojennej dekadzie. Bierzemy pod lupę te aspekty historii, w których odcisnęło się piętno stalinizmu.
Cała Europa odbudowywała się z powojennych zniszczeń, w wielu miejscach dochodziło do migracji ludności, zmian politycznych, wymiany elit; budowano fabryki, wytwarzano samochody i pralki, stawiano domy, modernizowano rolnictwo, zwalczano analfabetyzm itd. Jakie były materialne, ludzkie, psychospołeczne koszty zastosowania w tych obszarach wzorca stalinowskiego? To historia z pozoru odległa, ale w całej swej złożoności i wielowarstwowości jest badana dopiero od 20 lat. Wcześniej zbyt wiele archiwów było niedostępnych, obowiązywał też pewien – nazwijmy go tak – peerelowski kanon poprawności w oficjalnym przedstawianiu powojennej przeszłości (słynne białe plamy!).
Co się zatem zdarzyło w Polsce pod rządami czerwonego cara, jego namiestników i dworzan?
